طاق بستان؛ یادگار تاریخی ساسانیان - مجله سویگل

خبرنگاران | سرویس گردشگری - طاق بستان مجموعه ای از سنگ نگاره ها و سنگ نبشته های واقع در دامنه کوهی با همین نام است که در حدود 30 کیلومتری شمال شرقی شهر کرمانشاه قرار گرفته است. طاق بستان یکی از آثار با ارزش بر جامانده از دوران ساسانیان مربوط به سده سوم بعد از میلاد مسیح است که در کنار یک دریاچه زیبا توسط هنرمندان این سرزمین ایجاد شده است.

در کتاب های تاریخی و متون مختلف از این اثر با نام های شبدیز، قصر شیرین، طاق وسطام، طاق بیستون، تخت بستان و طاق بهستون یاد شده است. اما توسط اهالی کرمانشاه و مرد کرد زبان منطقه با نام طاق وسان شهرت پیدا کرده است که علت این نامگذاری به کار بردن کلمه سان، به معنی سنگ در کنار طاق یعنی طاقی که از سنگ تراشیده شده است. این طاق های سنگی در ارتفاع 32 متری نسبت به سطح زمین کنده شده اند در دو بخش کوچک و بزرگ مشاهده می شوند. هنوز راز اصلی این سنگ نگاره ها و طاق نما های سنگی مشخص نشده است، برخی از کارشناسان ایران شناسی و باستان شناسی معتقد هستند که طاق بستان در اصل یک مکان مقدس در زمان ساسانیان بوده که به دلیل وجود چشمه آب در کنار طاق، این معبد را به آناهیتا نیز نسبت می دهند.

برخی دیگر از کارشناسان معتقد هستند که خسرو پرویز، پادشاه سلسله ساسانی قصد داشته تا برای خود در دل کوه ها کاخی سنگی بنا کند، اما این کاخ نیمه کاره باقی مانده است. هرچند که هنوز دلیل اصلی ساخت طاق بستان و سنگ نگاره های آن مشخص نیست، اما آنچه مسلم است توجه بسیار زیاد به طاق بستان و اهمیت بالای آن در دوران خود بوده است، زیرا طاق بستان در راستا راه ابریشم قرار داشته و این امر اهمیت جایگاه طاق بستان را کاملا بیان می کند.

با دقت در سنگ نگاره های طاق بستان می توان بخشی از تاریخ این مرز بوم را به خوبی مشاهده کرد. باید بدانید که سنگ نگاره های بسیاری از تاجگذاری پادشاهان ساسانی در کنار تخت جمشید قرار گرفته است، اما در دوران پادشاهی اردشیر دوم، یازدهمین پادشاه ساسانیان، تصمیم گرفته می شود سنگ نگاره های تاج گذاری پادشاه ساسانی در دیگر نقاط ایران به نمایش درآید. بنابراین طاق بستان در دامنه کوه های زاگرس، به دلیل داشتن موقعیت جغرافیایی مناسب، مکان مناسبی تشخیص داده می شود.

طاق کوچک طاق بستان

همان طور که در بالا اشاره شد طاق بستان دارای دو طاق بزرگ و کوچک است. در طاق کوچک آن که طاقی مستطیلی شکل در ابعاد 5.8 در 5.3 متر است می توان پیکره های تراشیده شده از شاهپور سوم و شاهپور دوم بر روی سنگ به صورت تمام رخ و نیم رخ با تنهای کامل را مشاهده نمود که هر دو دست راست خود را بر روی شمشیر گذاشته اند، در حالی که شاهپور دوم تاجی کنگره دار به سرنهاده و در گوش و گردن او گوشوار و گردنبند مشاهده می شود. علاوه بر این در طاق کوچک می توان کتیبه های نوشته شده در مورد شاهپور دوم و شاهپور سوم را در به ترتیب در 9 و 13 سطر مشاهده کرد.

در سمت راست ایوان طاق کوچک، صحنه تاج گذاری اردشیر دوم (نهمین پادشاه سامانی) به چشم می خورد. در این نما، اردشیر را سه رخ، با ابرو های پیوسته، ریش بلند و مو های مجعد، با لباسی بلند بر روی زانو و شلواری چین دار، در حالی که دست راست خود را بر روی قبضه شمشیر قرار داده است، همراه با گردنبند مروارید، گوشواره و دستبند و تاج مشاهده می کنیم. جالب است که در این تصویر اردشیر دوم در حال دریافت حلقه روبان دار از اهورامزداست و پشت سر اردشیر دوم، ایزدمهر بر روی نیلوفر بزرگ با حاله ای از نور قرار گفته است. ایزدمهر در بالای سر خود، دسته ای از شاخه نبات (که مربوط به مراسم مذهبی خاصی است) دارد. در زیر پای همه آن ها پیکر اورا ولیانوس (امپراطور روم که توسط اردشیر دوم کشته شد) حکاکی شده است.

مطالب مرتبط:

• معرفی جاذبه های طبیعی کرمانشاه
• جاذبه های گردشگری کرمانشاه سرزمین مردان غیور

طاق بزرگ

در طاق بزرگ که ابعادی به بزرگی 7.85 در 11.9 متر دارد می توان مجموعه آثار باارزشی را مشاهده کرد که بخشی از تاریخ ایران را به تصویر کشیده است. دو طرف آن دیوار های چهارگوش واقع شده است که بر روی آن ها آثار به جامانده از دوران ساسانیان را به خوبی قابل مشاهده است. بالای دیوارها، یک قوس به گونه ای طراحی شده که بخش بالایی آن کمی از دیوار ها عقب تر قرار گرفته است. بر روی این قوس می توان نقوش گیاهی را به شکل تزئینی دید. همچنین یک الهه همراه بال (به نام نیکه) که در یک دست جامی پر از مروارید دارد و در دست دیگر یک حلقه روبان، قابل مشاهده است. علاوه بر این ویژگی ها در انتهای ایوان طاق بزرگ سکویی دیده می شود که بر روی آن دو نیم ستون به ارتفاع 4 متر به شکل ستون های بیزانس قرار گرفته اند.

در دیوار انتهایی ایوان می توان دو نقش یکی صحنه تاج گذاری پادشاهان ساسانی را دید که به شکل سه رخ و تمام قد در مقابل اهورامزدا قرار گرفته و یک دست خود را بر روی شمشیر خود قرار داده است. در این تصویر اهورامزدا با یک دست خود در حال بخشیدن حلقه روبان به شاه ساسانی (که دارای موهای مجعد، انبوه و بلند است همراه با گردنبند و گوشوار و دستبند) است. در کنار آن ها می توان آناهیتا را نیز مشاهده کرد که در یک دست حلقه روبان دار و در دست دیگر جامی از آب را گرفته است.

در حکاکی دوم که در زیر تصویر اول قرار گرفته است می توان، سوارکاری سه رخ نشسته بر اسب و نیزه به دست را مشاهده کرد که بنابر گفته ای مورخین، این سوارکار خسرو پرویز است که بر اسب خود به نام شبدیز نشسته است. بهتر است اشاره کنیم که بر روی دیوارهای جانبی این طاق بزرگ می توان تصاویر مشهور از صحنه شکار گوزن و شکار گراز را مشاهده کرد. این تصاویر به اندازه ای زیبا و همراه با جزئیات است که گویا به جای حجاری این تصاویر را نقاشی کرده اند؛ زیرا در آن می توان فیلبان ها، سپاهیان، همراهان پادشاه و حتی گروه نوازندگان زن را نیز مشاهده کرد.

نکته جالب در مورد سنگ نگاره موجود بر روی دیوار طاق بزرگ، وجود سنگ نگاره ای مربوط به دوره قاجار از بر تخت نشستن محمدعلی قاجار همراه با تاج کنگره دار پادشاهی مربوط به فتحعلی شاه قاجار است، همچنین بر روی این سنگ نگاره خط نستعلیق نیز کنده کاری شده است. کتیبه ای در کنار این اثر مشاهده می شود که با خط نستعلیق بر روی آن نوشته شده است: نیمی از مزارع کبود خانی باید برای عزاداری امام حسین (ع) اختصاص داده شود. (این کتیبه در سال 1237 هجری قمری به دست میرزا جعفر سنگ تراش حکاکی و به دستور محمد علی میرزا خواجه باشی تهیه شده است).

چشمه های طاق بستان

شما با سفر به منطقه طاق بستان نه تنها با شگفتی ها و آثار به جا مانده از دوران ساسانیان آشنا خواهید شد، بلکه می توانید، با تماشای یکی از زیباترین مناطق کرمانشاه، لذت سفر خود را چند برابر کنید. در این منطقه چشمه های آب هزار ساله ای جریان دارد که از همان دوران ساسانیان منبع آب مزارع کشاورزی و شرب بوده است. این چشمه امروزه آب روستای طاق بستان را تأمین می کنند تا امروزه دلیل سبزی و حیات محیط اطراف طاق بستان باشد. بنابراین با سفر به طاق بستان می توان از طبیعت اطراف آن نیز بهره برد.