مریم کاظمی: باید ادبیات نمایشی را برای بچه ها خواندنی کنیم - مجله سویگل

مریم کاظمی در سال 1344 در تهران چشم به دنیا گگردد و در بیست ویک سالگی از هنرکده آزاد هنرپیشگی آناهیتا زیر نظر زنده یاد مصطفی اسکویی فارغ التحصیل شد. او بعلاوه در سال 1372 مدرک کارگردانی و بازیگری را از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران دریافت کرد.

مریم کاظمی بنیادگذار و سرپرست گروه تئاتر مستقل است و سال جاری نخستین جشنواره آموزشی تئاتر پنجمک را سرپرستی و برگزار نموده است.

نشر گیسا در مهرماه سال جاری هفت نمایش نامه نوشته شده از سوی مریم کاظمی برای بچه ها و نوجوانان را منتشر نموده است. به این مناسبت گفت وگویی با ایشان اجرا شده که در ادامه می خوانید:

از هفت عنوان نمایش نامه ای که از شما در مهرماه 1400 منتشر شده، سه نمایش نامه - شاهزاده و گدا، بابا لنگ دراز و پیتر پن - از ادبیات کلاسیک و دنیای کودک و نوجوان، سه نمایش نامه - پشم طلایی، هانسل و گرتل و پری دریایی - از افسانه های عامیانه غیرایرانی و یک نمایش نامه از اساطیر ایرانی - آرش کمانگیر - اقتباس شده است؛ چرا اقتباس؟

انگیزه نوشتن این نمایش نامه ها بر اساس داستان های مشهور، به شیوه آموزشی کلاس های تئاتر ما تحت عنوان آکادمی تئاتر مستقل بازمی گردد. در واقع من داستان هایی را برای مطالعه و ترویج خواندن به هنرجویان در رده های سنی مختلف معرفی می کردم.

بعلاوه از آن ها می خواستم داستان ها یا کتاب های مورد علاقه شان را هم معرفی نمایند. آن ها باید با دقت در جزئیات و شخصیت ها، داستان را می خواندند. برخی از این داستان ها به انتخاب خود هنرجویان برای تبدیل به نمایش نامه شدن، انتخاب شده است و سپس به نسبت تعداد هنرجویان و نقش ها، نمایش نامه ها را بر اساس داستان ها اقتباس کردم و نوشتم؛ و اولین اجرای صحنه ای این نمایش نامه ها با گروه هنرجویان دوره ای است که این داستان را انتخاب نموده اند؛ و عکس آن ها در پشت جلد هر کتاب نمایش نامه آمده است.

این موضوع در خصوص نمایش نامه آرش کمانگیر کمی فرق دارد. هسته اولیه گروه آرش کمانگیر، از قدیمی ترین هنرجویانی هستند که سال 1396 کار پایانی شان را با اجرای نمایش نامه های سه بچه خرس، قورباغه شادمان و این ما هستیم انجام داده بودند. سال بعد، آن ها برای این که عضو گروهی باشند و متفرق نشوند، به پیشنهاد و با مشورت گروه، تصمیم گرفتیم برای اجرا، حماسه ای ایرانی را انتخاب کنیم و میان داستان های شاهنامه و آرش کمانگیر، قرعه به نام آرش افتاد و نقطه عطف نمایش نامه، منظومه آرش سروده سیاوش کسرایی است. با تحقیق و تلفیق مطالب زیادی که از کتاب های مختلف و یا اطلاعات اینترنتی، نمایش نامه آرش کمانگیر نوشته شد.

چه ویژگی ها و درون مایه هایی سبب گزینش این آثار برای اقتباس نمایشی برای بچه ها و نوجوانان بود؟

چند گزینه در نظرم بود:

- جزو ادبیات کودک و نوجوان باشد.

- با توجه به رده سنی بچه ها، داستان مجذوب کنندهی برای آن ها باشد، و به میزان کافی ساده و سرگرم نماینده باشد و آن ها را به مطالعه تشویق کند.

- شخصیت های باورپذیر و قابل فهم داشته باشد.

- فیلم یا انیمیشن داستان را بچه ها یا نوجوانان دیده باشند و فضای طرح شده در داستان را باور نمایند.

درباره چگونگی فرایند نگارش اقتباسی و تبدیل آن ها به نمایش نامه برای بچه ها و نوجوانان شرح بفرمایید؟

نخست شخصیت های نمایش را از دل داستان انتخاب می کنیم. سپس رویدادهای مهم و پیش برنده را انتخاب می کنیم و کنار هم می چینیم. در مرحله بعد به این پرداخته می گردد که چگونه از توصیف های داستان بگذریم و آن ها را به دیالوگ و خرده رویداد تبدیل کنیم. اگر لازم باشد از شخصیت های کلاسیک راوی در نمایش نامه ها استفاده کنیم، چند نمونه واژگان انتخابی خواهیم داشت که کم کم برترین و مناسب ترین آن ها جای خود را پیدا خواهند کرد.

آیا متن نمایش نامه های منتشرشده در فرایند کارگاه های آموزشی نوشته شد و یا متن ها پیش تر آماده بودند؟

معمولا بین دوره های کلاس آموزشی و دوره های اجرایی، فاصله زمانی داریم. هنگامی که داستان انتخاب و نقش های کلیدی تر از سوی بچه ها معین و تقسیم شده باشد، تا شروع اولین تمرین ها برای آماده سازی اجرا، نمایش نامه را می نویسم. گاهی متن نمایش نامه کامل است و گاهی در فرایند کار آن را تغییر می دهم یا چیزی را به آن اضافه و یا کم می کنم؛ ولی بدون متن شروع به تمرین اجرا نمی کنیم.

آیا این اقتباس های نمایشی ادامه دارد و یا تنها همین هفت عنوان خواهد بود؟ چه کارهای دیگری در این باره در دست نگارش دارید؟

در واقع این قصد را ندارم که هر سال هفت نمایش نامه اقتباسی برای بچه ها و نوجوانان بنویسم؛ ولی قصد دارم نمایش نامه های را که پیش از کرونا اجرا نموده ایم، چاپ و منتشر کنم؛ و ممکن است سال جاری یک یا حداکثر سه نمایش نامه بنویسم.

این هفت نمایش نامه دستاورد چند دوره آموزشی بود که به دلایلی نتوانسته بودیم اجرا کنیم؛ و تصمیم گرفتم همه را در قالب یک جشنواره برگزار کنم که هم انگیزه و هم جهت به هنرجویان بدهد برای شرکت در یک رویداد هنری در کنار گروه شان.

هنرجویان نو داستان های خودشان را دارند و این داستان ها تبدیل به نمایش نامه خواهد شد.

با توجه به پیشینه دو دهه پویا و خلاق شما در ادبیات نمایشی کودک و نوجوان ایران، خواهشمندم دیدگاه و تحلیل تان را از این شاخه ادبی بفرمایید.

از سال ها پیش که گاهی تکه ای برای اجرا یا کلیپ های تصویری و یا تکه های نمایشی کوتاه برای تلویزیون یا تئاتر می نوشتم، متوجه شدم که آن ها بیش از آن ساده هستند که جوابگوی دنیای پیچیده بزرگ سالی باشند. این الگو و درسی برایم بود که خودم را در ادبیات نمایشی کودک و نوجوان ارزیابی کنم.

پاسخم این است که نوشتن برای بچه ها و نوجوانان ساده نیست؛ بلکه بسیار سخت است؛ ولی این سختی در تجربیات و شناخت و برگردان نمایشی آن به تکنیک کار مربوط است؛ نه به ارائه نهایی که همان ویترین کلمات و رویدادها در کنار هم هستند.

به ادبیات نمایشی کودک و نوجوان بسیار علاقه مندم و مایلم بیش تر و بیش تر تخیل کنم و بنویسم. در کودکی ام مجموعه کتابهای طلایی انتشارات امیرکبیر برایم بسیار مجذوب کننده بود و هر هفته با چند کتاب داستان از کتابخانه مدرسه به خانه می آمدم. این کتاب های مجموعه ای از ادبیات داستانی غنی دنیا را به صورت خلاصه برای بچه ها و نوجوانان گردآورده بود و به سادگی خواننده را تشویق می کرد تا داستان اصلی و طولانی تر آن را بعدها بخوانند. من دوست داشتم این گنجینه در اختیار بچه ها قرار بگیرد و دایره اطلاعات ادبی و نگرش آن ها را توسعه دهد.*

چیزی که مهم است این است که بچه ها و نوجوانانی که به مطالعه علاقه دارند، معمولا نمایش نامه نمی خوانند؛ بلکه داستان را ترجیح می دهند. باید بتوانیم ادبیات نمایشی را برای بچه ها خواندنی کنیم. بنابراین معیارهای ارزیابی ادبیات نمایشی با معیارهای ارزیابی دیگر کتاب های کودک فرق دارد؛ زیرا ادبیات نمایشی کودک در ایران هنوز به شاخه ای معمولی و طبیعی تبدیل نشده است. باید به نوع چاپ نمایش نامه، صفحه آرایی، قطع کتاب، فونت و مجذوب کنندهیت های دیگر آن توجه گردد.

خواهش می کنم درباره شکل گیری ایده شروعین و فرایند برپایی کلاس های آموزشی گروه تئاتر مستقل و پنجمک شرح بفرمایید.

بچه ها و نوجوانان بین هشت تا ده ماه مسئولیت انجام دادن برنامه های کلاسی مدرسه را دارند؛ از این رو بیش تر کلاس ها و تمرین های تئاتری ما آخر هفته برگزار می گردد. نام گذاری پنجمک یک بازی کلمه ای با واژگان پنج شنبه و آدینه است. معمولا آموزش ها را در طول سال تحصیلی انجام می دهیم و تمرین های اجرایی را در تعطیلات تابستانی سرعت می بخشیم.

نام پنجمک برای معین کردن پکیج و بسته اجرایی نمایش ها انتخاب شده است.

بازخورد نخستین جشنواره پنجمک را چگونه ارزیابی می کنید؟

روال جشنواره خیلی خوب پیش می رفت و ما در جهت درستی بودیم؛ ولی به دلیل شرایط خطرناک همه گیری کرونا، مجبور شدیم اطلاع رسانی و تبلیغات کاری و دعوت از رسانه ها و علاقه مندان و حتی تماشاگران عادی را به بعد موکول کنیم. می گردد گفت که با توجه به شرایط، از دو هفته مانده به برگزاری جشنواره، سوار قطار کندرو شدیم؛ ادامه دادیم ولی کند و بدون خبر عمومی.

بنابراین بازتاب جشنواره پنجمک شامل دو بخش است: بخش پرشور و پرحرکت اولیه و بخش ساکت و آرام ثانویه. هردو بخش به هنرجویان، خانواده ها و گروه اجرایی ما این پیغام را داد که ما حرکت کردیم؛ برای خودمان انگیزه و هدف یافتیم؛ اگر جاده مساعد بود، پیش رفتیم؛ وقتی به مانع برخوردیم، متوقف شدیم و منتظر تعمیر جاده ماندیم. ماسک زدیم و تا جایی که امکان داشت، کنار هم رعایت کردیم و پیش رفتیم. در خانه ها نماندیم و خودمان را افسرده نکردیم.

* کتابهای طلائی مجموعه ای چکیده وار از 86 داستان و قصه دنیا و ایران است که جلد و صفحه آرایی همسانی دارند. این مجموعه نخستین کار برنامه ریزی شده انتشارات امیرکبیر در گستره ادبیات بچه ها ایران بود که از سال 1340 شروع شد. کتاب های طلائی امیرکبیر محدود به این مجموعه نبود. بیش تر کتاب های بچه ها این ناشر در سازمان کتابهای طلائی تهیه می شدند، اما تنها این مجموعه به کتاب های طلائی نامدار شدند. نزدیک به نیمی از کتاب های این مجموعه را محمدرضا جعفری به فارسی برگردانده است. (برای آگاهی بیشتر، نگاه کنید به: محمدی، محمدهادی و زهره قایینی، تاریخ ادبیات بچه ها؛ ادبیات بچه ها در روزگار نو 1340 - 1357، جلد 8، صفحه های 292 تا 295).