معرفی صنایع دستی اصفهان - مجله سویگل

صنایع دستی اصفهان در طول قرن های متمادی به عنوان نماینده هنر اصیل قوم ایرانی در دنیا معرفی شده است. از این رو اگر اصفهان را مهد صنایع دستی ایران بنامیم سخنی به گزاف نگفته ایم. چرا که ویژگی های فکری و روانی صنعتگر اصفهانی مانند ذوق، هنر، پشتکار و قناعت موجب شده است تا فرآورده های دست ساز اصفهان نه تنها در کشورمان خریداران فراوان داشته باشد بلکه مسافران و گردشگران و علاقمندان خارجی نیز طالب دست ساخته های اصفهان با ویژگی های خاص آن باشند. در این مطلب نگاهی به مهم ترین صنایع دستی اصفهان انداخته ایم.

1. خاتم کاری

یکی دیگر از صنایع دستی اصفهان خاتم کاری است. قدمت این هنر هم به دوران صفوی بر می گردد، در آن موقع کاخ ها، میز و صندلی ها، رحل قران ها خاتم کاری شده بودند. ابتدا مرکز خاتم سازی، شهر اصفهان بود. اما بعدها این هنر در شیراز رونق بیشتری گرفت و امروزه خاتم سازی شیراز صندلی بالاتری دارد.

هنر آراستن سطح شی ها را بوسیله مثلث های کوچک، در طرح های مختلف را خاتم سازی می گویند. این مثلث ها از جنس عاج، استخوان، مفتول برنج، چوب و بعضی اوقات طلا هستند. خاتم اصفهان به روش خاتم شیراز ساخته می گردد، گاهی با نقره یا مینا کاری همراه می گردد، که در شیراز نمی توان دید. آثار زیبای خاتم سازی که در بازارهای اصفهان جلب توجه می نمایند اشیای تزئینی، جعبه های زیبا، قاب عکس، شطرنج، تخته نرد و … هستند.

محصولات خاتم کاری

2. میناکاری

میناکاری هنر تزیین فلزات با مواد رنگین مات یا شفاف با مدد دریافت از آتش است. این هنر شامل فعل و انفعالات پیچیده شیمیایی است و یک هنر آزمایشگاهی محسوب می گردد و در حقیقت اشیایی را شامل می گردد که از ترکیب اکسید فلزات با بعضی نمک ها در اثر حرارت تزیین یافته است. میناکاری می تواند بر روی سفال و شیشه نیز انجام گردد. در مغازه های صنایع دستی اصفهان و حتی دیگر شهرها ظروف و اشیاء نیلگون رنگی، دیده می گردد که یکی از پر هوادار ترین صنایع دستی اصفهان است.

هنر میناکاری اصفهان

3. گچبری

هنر گچ بری یکی از هنرهای وابسته به معماری است که در هر منطقه و هر دوره زمانی، شکل و شیوه مخصوص به خود را داشته است. همان طور که از نام این هنر پیداست، مصالح اصلی بکار رفته در این هنر گچ می باشد. در ایران نیز گچ بری در دوره های مختلف تاریخی همراه با تفاوت هایی بوده است. گچ به دلیل داشتن خاصیت شکل پذیری، چسبندگی، رنگ مطلوب، کاربرد آسان، فراوانی و ارزانی کاربرد زیادی در هنرهای تزئینی دارد.

هنر گچبری در کاشان اصفهان

4. گره چینی

گرِه چینی یکی از شاخه های هنر معماری و کاشی کاری سنتی است که اساتید این هنر از کنار هم چیدن آلات و لغات مختلف بر اساس طرح مدنظر خود با استفاده از کاشی، آجر یا سایر مواد نقش های هندسی تزئینی درست می نمایند.البته هنر گره چینی فقط در معماری رواج ندارد و یکی از زیرشاخه های صنایع چوب نیز می باشد. هنر گره چینی هنری زیبا و اصیل است که به دلیل زحمت زیاد هزینه زیادی هم در بر دارد و می توان نمونه های این هنر را که بر روی چوب انجام گرفته در اماکن متبرکه مانند آستان قدس رضوی یا حرم شاه عبدالعظیم مشاهده نمود.

هنر گره چینی

5. قلمدان سازی

قلمدان، جعبه ای از جنس چوب، مقوا یا پاپیه ماشه است که برای نگهداری قلم های مخصوص خوشنویسی و ابزار کتابت کاربرد دارد. روی قلمدان با نقش های گوناگون از نقوش گیاهی و هندس و اشکال آدمیان، پرندگان و یا جانوران مزین می گردد و به عنوان یکی از صایع دستی مهم ایران به شمار می رود. در اصفهان ساخت قلمدان یا قلمدان سازی یکی از هنرها و صنایع پر رونق است که بسیاری را به شوی خود می کشاند.

قلمدان سازی اصفهان

6. معرق کاری

معرق کاری هنر ایجاد نقش بر روی چوب است که از دوربری و تلفیق چوب های رنگی و مصالح دیگر مثل فیبر، خاتم، فلز و صدف بر روی زمینهای از چوب یا رنگ پلی استر انجام می گردد.سابقه هنر معرق کاری به قرن ششم هجری و دوره سلجوقی باز می گردد. این هنر در شروع برای تزیین سطح میز، بوفه و در به کار گرفته شد و تنها نقشهای اسلیمی با 5 رنگ چوب آبنوس، فوفل، گلابی، سنجد و توت مورد استفاده نهاده شد. امروزه این هنر هنوز هم مورد توجه بسیاری از علاقه مندان است و استادکاران نیز به فراوری محصولات آن اشتغال دارند.

هنر معرق کاری

7. مسگری

مسگری یکی از صنایع دستی کهن ایران است. اشیا و ظروف مسی دست ساز از زمانهای دور در موزه ها قابل مشاهده هستند. پیشینه مسگری در ایران حداقل به پنج هزار سال پیش می رسد و به ظن غالب اولین فلز مکشوفه بدست انسان همین فلز مس بوده و اولین فلزکاران نیز ایرانیان بوده اند. از جمله مراکز عمده این هنر شهرهای کاشان، اصفهان، کرمان، زنجان و شیراز می باشد.

هنر مسگری اصفهان

8. منبت کاری

واژه منبت به معنای کنده کاری خاص و همراه با خلل و فرج روی چوب است که سابقه ای دیرینه دارد، شاید بتوان شروع تاریخ منبت کاری را از زمانی دانست که انسان نخستین بار، با ابزاری برنده چوبی را تراشیده است. در حال حاضر هم هنر منبت کاری همچنان رواج دارد و در گوشه و کنار ایران هنرمندان بسیاری بدان مشغولند اما متأسفانه رفته رفته استفاده از نقوش اصیل که شامل طرحهای اسلیمی و ختایی یا گل و بوته است رو به فراموشی می رود و طرحهای خارجی جای آنها را می گیرد.

در نوعی از این هنر بجای آنکه زمینه چوب را کنده کاری نمایند ونقش مورد نظر را برجسته سازند چوبهای مختلف را با رنگهای گوناگون طبیعی آن بریده پهلوی هم قرارمی دهند. این کار شباهت زیادی به هنر موزائیک دارد. در این گونه جدید از چوبهای شمشاد برای رنگ زرد و عناب برای رنگ قرمز استفاده می نمایند. زمینه کار بیشتر از چوب گردو و یا ریشه درختان جنگلی است که خود دارای نقوش زیبایی هستند. مهمترین ماده ای که روی آن منبت کاری می نمایند چوب است.

این چوب باید محکم و بدون گره باشد. برای این منظور از چوبهای آبنوس، فوفل، بقم، شمشاد، و عناب و گردو، استفاده می نمایند. البته آبنوس و بقم چون هم محکمتر و هم چربتر هستند دوام بیشتری دارند اما در ایران بخاطر فراوانی چوب گردو اکثراً از این چوب استفاده می گردد.منبت کاری چوب در شهرهای گلپایگان و اصفهان رونق و رواج درخور و شایان توجه ای دارد.

هنر منبت کاری

9. سفالگری

سفال و سرامیک سازی یکی دیگر از صنایع دستی اصفهان است که در شهرهای نطنز و شهرضا رواج دارد. شهرضا از مراکز عمده سفال سازی ایران است و محصولات آن دارای خریداران بسیار است.نقشهایی که در سرامیک شهرضا به چشم می خورد اغلب نقش گل و بوته و ماهی است و برای رنگ کردن لعاب نیز از اکسیدهای فلزات آهن، مس و منگنز و کبالت استفاده می گردد. درشهر نطنز نیز یک کارگاه سرامیک سازی با استفاده از خاک استون ور محصولات جالبی را فراوری می نماید. در شهر اصفهان هم کارگاههای متعدد سفال و سرامیک سازی وجود دارد.

هنر سفالگری اصفهان

10. قلمزنی

قلم زنی یکی از پر رونق ترین صنایع دستی اصفهان است. قلم زنی هنری است، که شاید از همان ابتدای زندگی بشر بوجود آمد. قلم زنی همان هنر حکاکی کردن روی سنگ (حجاری) بوده که طی مراحل مختلف در طول تاریخ، بر روی فلزهای گرانبها انتقال یافت.هنر قلم زنی، کنده کاری و ایجاد نقش و طرح با قلم و ضربه چکش، روی اشیای فلزی است. طلا، مس، برنج، نقره، آلیاژ مس و برنج فلزاتی هستند که برای قلمزنی عموما استفاده می شوند. اشیای بسیاری مانند ظروف، گلدان ها، تابلوها و … با هنر قلمزنی آراسته شده اند، که زیبایی خیره نماینده شان نظر همه را به خود جلب می نماید.

هنر قلمزنی روی گلدان

11. مینیاتور

مینیاتور به نوعی نقاشی گفته می گردد که از دیرباز در کشورمان وجود داشته است. این نوع نقاشی می توانید به صورت تابلو های تزیینی به فروش برسد و یا در معماری برای آراستن دیوارها از آن استفاده می گردد.

هنر مینیاتور

12. قالی بافی

اصفهان در دوره حکومت صفویان یکی از مراکز عمده قالیبافی محسوب می شد و تعداد زیادی کارگاه در آن وجود داشت. مهم ترین فراوریات قالی بافی این کارگاه ها قالی زربفت بود که از صنایع دستی مشهور آن موقع به شمار می رفت. در جریان حمله افغان ها تعداد بسیاری از هنرمندان و صنعتگران شغل خود را از دست دادند اما با گذشت زمان و در زمان قاجاریه قالی بافی اصفهان جانی تازه گرفت. امروزه شهر میمه یکی از مراکز مهم فراوری قالی دستباف در استان اصفهان می باشد.

قالی اصفهان

13.زری و مخمل بافی

زرباف، زَربَفْت یا زَری بافی یکی از رشته های صنایع دستی است که در نتیجه آن پارچه ای خاص فراوری می گردد. زرباف، پارچه ای ظریف و گران بهاست که تار آن از ابریشم خالص و پودهای آن ابریشم رنگی است. در این میان یکی از پودها باید از نخ گلابتون باشد که به صورت نقره ای و طلایی وجود دارد. زرباف را نفیس ترین و افسانه ای ترین پارچه ایرانی می دانند که در روزگار رونق و رواج خود شهرتی دنیای داشته است.

هنر زری و مخمل بافی

14. قلمکاری

هنر سنتی قلمکاری به معنای تصویر کردن نقوش و طرح هایی بر روی پارچه ساده از جنس کتان و کرباس می باشد. اوایل این عمل با قلم مو انجام می شد ولی به علت صرف وقت و هزینه، هنرمندان ترجیح دادند مهرهایی را حکاکی نمایند، و این کار را برایشان ساده تر کرد. بیشتر طرح های که بر روی این پارچه ها دیده می گردد تصویر عشاق، تصاویر تاریخی، تصویر شعرا، تصاویر طبیعت، بته و جقه که به نسبت بقیه طرح ها، پرهوادارتر است. این پارچه ها بصورت سفره، سجاده، لباس، روتختی و … عرضه می شوند.

پارچه قلمکاری شده

15. فیروزه کوبی

فیروزه کوبی هنری است، که قدمت چندانی ندارد. فیروزه کوبی در مشهد انجام می شد ولی بعدها، حدود 70 سال پیش توسط یوسف حکیمان به اصفهان آورده شد. امروزه اجناس فیروزه کوبی اصفهان شهرت بسیاری دارد. اما صنعتگران مشغول به این حرفه و فراوریات محدود است. ظروف فیروزه کوبی شده از جنس مس، نقره، برنج، برنز می باشند، در این هنر فیروزه هایی که از کارگاه های فیروزه تراشی شهرهایی مثل مشهد و نیشابور تهیه شده اند در اندازه های کوچکی، بصورت موزاییک بر روی اشیا، چسبانده می شوند. این هنر زیبا در ساخت آینه شمعدان، گلدان، ظروف و زیورآلات استفاده می گردد.

گلدان فیروزه کوبی شده

16. ملیله سازی

ملیله سازی از ظریف ترین صنایع دستی اصفهان است. این هنر زیبا، احتیاج به دقت، وقت و حوصله بسیاری دارد. گاهی در ساخت اجناس ظریف و زیبایی چون گوشواره و گل سینه از زرگران و میناسازان حرفه ای یاری گرفته می گردد تا جلوه چند برابری داشته باشند. زیورآلات، ظروف و اشیاء تزئینی بسیار زیبایی با این هنر خلق می گردد.

هنر ملیله سازی اصفهان

منابع: نشاط آوران، کارناوال، ویکی پدیا و بیتوته

گروه گردشگری خبرنگاران