معرفی مسجد چهارباغ اصفهان - مجله سویگل

جهت دریافت خدمات طراحی ویلا باغ با گروه ساختمانی آبان در ارتباط باشید. گروه آبان با سالهای تجربه طراحی معماری و ساخت و مشارکت در پروژه های ساختمانی ویلا و باغ کوچک و بزرگ بهترین انتخاب جهت مشاوره و اجرا میباشد.

خبرنگاران | سرویس گردشگری - مدرسه چهارباغ که مدرسه سلطانی و مدرسه مادرشاه نیز نامیده می شود، آخرین بنای تاریخی باشکوه دوران صفوی در اصفهان است که برای تدریس و تعلیم به طلاب علوم دینی در دوره شاه سلطان حسین، آخرین پادشاه صفوی، از سال 1116 تا 1126 هجری قمری ساخته شده است. مدرسه چهار باغ که به قول بسیاری از محققین هم مدرسه و هم مسجد بوده است، با 8500 متر مربع مساحت در ضلع شرقی خیابان چهارباغ نهاده شده است. امروزه مدرسه چهارباغ با نام مدرسه علمیه امام صادق نیز شناخته می شود.

مدرسه چهارباغ در نزدیکی دیگر اماکن تاریخی شهر اصفهان همچون کاخ هشت بهشت، کاخ چهل ستون، میدان نقش دنیا و ... نهاده شده است.

موقعیت جغرافیایی مدرسه چهارباغ در اصفهان

نامگذاری مدرسه چهارباغ

این مدرسه را مدرسه سلطان می نامند چرا که در زمان شاه سلطان حسین ساخته شده است. از آنجایی که این مدرسه در خیابان چهارباغ نهاده شده است به آن مدرسه چهارباغ می گویند و چون مادر شاه سلطان حسین چند کاروانسرا و بازار و نهاد مالی را وقف این مدرسه کرده است، گاه این مدرسه را با نام مدرسه مادر شاه می خوانند.

معماری مدرسه چهارباغ

مدرسه چهارباغ، چهار ایوان دارد. نمای خارجی عمارت شامل یک سردر بلند و باشکوه و هفده طاق نمای دو طبقه آجری در اطراف آن است. کاشی های ریز و ظریف، مقرنس های پر نقش و نگار و خطوط مختلف، سر در ساختمان و ورودی بنا را به زیبایی هر چه تمام تر زینت داده اند.کتیبه سردر به خط نستعلیق سفید و روی زمینه کاشی لاجوردی نگاشته شده و تاریخ 1112 هجری قمری بر آن حک شده است. این کتیبه را عبدالرحیم جزایری کتابت کرده است.

دو دهانه سردر با کاشی های فیروزه ای تزئین شده و بر روی دو پایه سنگ مرمری، گلدانی به شکل بسیار زیبا نهاده شده است. در طرفین سر در دو سکوی مرمری بسیار نفیس و عالی وجود دارد.در اصلی مدرسه که با طلا و نقره تزئین شده، نمونه شاخص هنر زرگری و قلم زنی است که در دوران صفویه به نهایت تعالی و تکامل خود رسیده است.بر دو لنگه چپ و راست این در به خط نستعلیق بسیار زیبا و به صورت برجسته، اشعاری نوشته شده است. خطاط این اشعار، محمد صالح اصفهانی خوشنویس برجسته عصر صفوی است.قسمت داخلی مدرسه شامل هشتی، ورودی، حیاط داخلی، گنبد، مناره و اتاق ها است. زیباترین قسمت مدرسه از نظر کاشی کاری، هشتی ورودی آن است.

تصویر هوایی از مدرسه چهارباغ اصفهان

ایوان ها و حجره های صحن چهار ایوان مدرسه رو به باغی پر درخت نهاده شده اند که جویباری از میان آن می گذرد. این نهر فرشادی نام دارد. مادی فرشادی، شعبه ای از زاینده رود است. صحن مدرسه چهارباغ، نمونه کامل یک معماری درون گرا و بومی به شمار می رود. حجره هایی که در دو طبقه و در فواصل ایوان های مدرسه ساخته شده اند به سکونت طلاب علوم دینی اختصاص داشته است. بیشتر این حجره ها دارای نقشه یکسانی هستند که از یک اتاق نشیمن در جلو و قسمتی به صورت صندوقخانه در عقب و قسمتی به نام بالاخانه تشکیل می شود. در جلوی این حجره ها ایوان زیبایی نهاده شده است.در بخش شمالی مدرسه، ایوان شمالی با دهانه ا نسبتا عریض و ارتفاع زیاد نهاده شده است که در جبهه مقابل آن، گنبد و مناره های ایوان جنوبی دیده می شود. کتیبه فوقانی داخل گنبد به خط عبدالرحیم جزایری خوش نویس عصر صفویه است.

تمامی سطوح داخلی بنا به قطعات کوچکی تقسیم می شود که با کاشی تزئین شده است. منبر دوازده پله مدرسه که یکپارچه از سنگ مرمر ساخته شده از بهترین نمونه های هنر حجاری و سنگ تراشی آن روزگار است. در کنار این منبر، محراب نفیس و بسیار زیبای مدرسه نهاده شده است که کتیبه بالای محراب و منبر نیز به خط عبدالرحیم جزایری است.

اشعاری که در اطراف سرسرای مدرسه به خط نستعلیق بسیار زیبا به رنگ سفید بر زمینه کاشی خشت لاجوردی نوشته شده به خط محمد صالح اصفهانی و مورخ به سال 1119 هجری است.کتیبه افقی داخل گنبد نیز به خط عبدالرحیم جزایری و تاریخ 1121 هجری است.شبستان مسقف مدرسه چهارباغ که در ضلع شرقی مدرسه واقع شده با درب منبت کاری بسیار نفیسی به محوطه زیر گنبد وصل می شود. در این شبستان، سه محراب وجود دارد که کتیبه های اطراف آنها را محمد مۆمن الحسینی به سال 1118 هجری کتابت کرده است.

کاشی کاریهای بی نظیر مدرسه چهارباغ اصفهان

سبک معماری این بنا به شیوه اصفهانی است. ازنظر تناسب معماری و زیبایی طرح کاشی کاری، گنبد مدرسه چهارباغ بعد از مسجد شیخ لطف الله نهاده شده است ولی در نظر استادان بزرگ این فن، در مجلّل این بنا که با طلا و نقره تزئین شده از لحاظ زرگری، طلاکاری، طراحی و قلمزنی، شاهکاری از صنایع ظریفه است و نظیر ندارد. مدرسه چهار باغ از لحاظ کاشی کاری هم دارای اهمیت است و انواع مختلف این فن را مانند کاشی هفت رنگ، معرق، گره چینی، پیلی و معقلی را در خود جای داده و در حقیقت موزه کاشی کاری اصفهان می باشد.

محراب و منبر یکپارچه مرمری، حجره مخصوص شاه سلطان حسین، کاشی کاری بی نظیر مدخل مدرسه، خطوط نستعلیق کتیبهها و پنجره های چوبی آلت بُری شده از قسمت های بسیار جالب و تماشایی این بنای نفیس تاریخی است. درختان چنار کهنسال و جوی آبی که در آن جریان دارد، بر زیبائی تزئینات نفیس کاشی کاری این بنای تاریخی افزوده و این مکان را بسیار فرح بخش و روح نواز کرده است.

حجره مخصوص شاه سلطان حسین

ساخت مسجد چهار باغ به روی لجنزار توسط شیخ بهایی

یکی از کار های مهم شیخ بهایی بنای مسجد مشهور چهار باغ است. این مسجد چون در جهت یکی از کانال های آب زاینده رود قرار داشت و امکان پی ریزی ساختمان بزرگ وسنگی آن روبرو با اشکال می گشت. همچنین ساختمان مذکور نمی توانست روی سطح مرداب و لجن های موجود در اطراف آن قرار گیرد و امکان هر گونه خطر برای ساختمان و علی الخصوص برای دیوار های جانبی گنبد و مناره ها وجود داشت (این کانال هنوز از وسط مدرسه چهار باغ اصفهان عبور می نماید) بنابراین وی دست به یک ابتکار زد.

شیخ برای اجرای صحیح این کار پیشنهاد کرد که نخست مقدار زیادی زغال چوب به ضخامت 2 متر در سرتاسر پی ساختمان پراکنده شود وپس از کوبیدن زغال در کف پی ها روی انرا با ساروج وشفته پر کرده وپی های ساختمان را روی ساروج وشفته مذکور بنا نهاد. این روش که عبارت است از استفاده از زغال چوب برای پی ساختمان های روی مرداب ولجن زار بعد ها مورد توجه اروپاییان نهاده شد و پی و شالوده ساختمان های بزرگ خودرا بدین طریق ساختند. هنوز هم در برخی از نقاط به همین روش عمل می نمایند.

نقاشی قدیمی از مدرسه چهارباغ اصفهان

در ضمن، چون باید ملات گل ساختمان مسجد بهم درآمیخته و با پا و سایر وسایل به خوبی مخلوط شود و از آنجا که هر چه ملات بیشتر پا بخورد چسبندگی گل بهتر شده و خوب عمل می آید از این رو به دستور شیخ بهایی ابتکاری برای هرچه بیشتر پا زدن گل ها بکار برده شد که ملات بنای مسجد هر روز زیر پای مردم و بچه ها اهل اصفهان بلا وقفه پا بخورد وبه هم مخلوط وآمیخته شود. ابتکار شیخ بهایی این بود که دستور داد هر روز صبح چند سکه ای طلا را در داخل ملات ها بریزند و سپس به مردم اطلاع دهند که بیایند و سکه ها را برای خود بیابند. مردم گروه گروه ملات ها را از صبح لگد مال کرده و تا غروب آنروز تعدادی سکه برای خود می جستند و بدین ترتیب ملات ها کاملا به هم آمیخته و به قول معمار ها عمل می آمد.

نمای بیرونی مدرسه چهارباغ اصفهان

کلام آخر

درب مدرسه چهارباغ بیشتر روزهای سال به روی گردشگران بسته است و تنها زمان مناسب برای دیدن این جاذبه گردشگری ایام عید نوروز می باشد.

منابع: ویکی پدیا، گجارو و بلاگ با ایرانیان