هوش مصنوعی و ضرورت های اخلاقی و حقوقی آن - مجله سویگل

هدف از خلق ماشین های هوشمند چیست؟ آیا هدف بهبود زندگی انسانها است؟ بهبود زندگی در چه راستایی و به چه قیمتی؟ آیا زندگی بازی شطرنج است و دارنده ماشین هوشمند قطعا همواره برنده بازی است؟ برد و باخت در زندگی یعنی چه و به چه بهایی؟ پرسش های فوق دغدغه اصلی نگارندگان در تدوین این کتاب بوده است بدین منظور که آیا می توان در عین نگرشی واقع بینانه به توانمندی ماشین های هوشمند، رویکرد اخلاقی برای آنان هدف گذاری نمود؟

پرسش ها زمانی پیچیده تر خواهند شد که بحث یادگیری ماشین و شباهت یادگیری ماشین و انسان پا از حیطه محسوسات فراتر نهاده و سخن از قصدمندی در رفتار و یا عواطف و احساسات به میان آید. به عبارتی، آیا مباحث اخلاق در هوش مصنوعی می تواند مفهومی داشته باشد؟ اخلاقی عمل کردن ماشین هوشمند به چه معنا است؟ آیا اخلاق هوش مصنوعی معادل اخلاق مهندسی با اخلاق طراح است؟ یا چیزی فراتر از آن بوده و تأثیرات قابل تأملی بر جامعه خواهد گذاشت؟ آیا می توان نظریه و چارچوبی جامع در راستای اخلاقی عمل نمودن ماشین هوشمند ارائه داد؟

کتاب حاضر کوششی در راستای نزدیک شدن به پاسخ پرسش های فوق از دو منظر علوم انسانی و مهندسی هوش مصنوعی است. اهتمام این تحقیق بیان گوشه ای از ظرفیت تعامل و ایجاد گفتمان میان مهندسی هوش مصنوعی و علوم انسانی به منظور برطرف چالش های اخلاقی هوش مصنوعی است و انگیزه نویسندگان تدوین مقدمه ای بر آشنایی با هوش مصنوعی و ضرورت های اخلاقی و حقوقی آن است.

فصل نخست این کتاب بر آن است تا با معرفی ساختار هوش مصنوعی توانمندی ها و ناتوانایی های آن را ارائه دهد؛ بدین منظور که نگرش کارکردگرایانه و واقع بینانه به هوش مصنوعی، جایگزین نگرش های تخیلی و بدبینانه و بعلاوه نگرش های خوشبینانه و غیرواقعی گردد.

فصل دوم این تحقیق بر آن است تا با معرفی اجمالی نظریه های اخلاقی به خصوص اخلاق کاربردی، امکان کاربست اخلاق در ماشین های هوشمند را آنالیز نماید؛ بدین منظور که چالش های اخلاقی ایجادشده به وسیله سیستم های هوشمند پررنگ شده و اهمیت پرداختن به آن معین گردد. فصل سوم این تحقیق بر آن است تا با معرفی بعضی توصیه ها و راهکارهای حقوقی، نیم نگاهی به برطرف چالش های اخلاقی ایجادشده در ماشین های هوشمند بیاندازد؛ بدین منظور که در عین استفاده بهینه از ماشین های هوشمند به منظور بهبود زندگی بشر، تدابیری در جهت عملکرد اخلاقی آن اندیشیده گردد.

بدیهی است که برقراری ارتباط موثر با خواننده در یک کتاب علمی میان رشته ای کار ساده ای نیست. اگر کتاب در سطحی ساده نوشته می شد نکات مهم و کلیدی را پوشش نخواهد داد و نمی تواند مخاطب متخصص و مستعد را جذب کند. از طرف دیگر، نگارش پیچیده کتاب باعث کاهش رغبت مخاطبان رشته های مختلف می گردد. از این رو، در این کتاب کوشش بر این بوده تا در عین تبیین مفاهیم و تعاریف هوش مصنوعی، نظریات فلسفه اخلاق و کاربست آن و موازین حقوقی و ضمانت اجرایی آن، از ادبیاتی ساده برای اتفال مطالب به مخاطب استفاده گردد.

در پیشگفتار این کتاب آمده است: با جستجوی بیشتر و مطالعه تحقیقات کشورهای مختلف، اعم از فعالیت های دانشگاهی، نظیر دانشگاه MIT و کوشش سازمان های حقوقی ملی و بین المللی، مانند مصوبه های اتحادیه اروپا، به ضرورت مطالعه، بحث و تأمل در ابعاد اخلاقی و حقوقی در تعامل با دانشمندان هوش مصنوعی پی بردیم. گام اول تدریس مبانی هوش مصنوعی، به عنوان محور پروژه و سپس روینمودهای مختلف اخلاق بود. تا بدین وسیله همه افراد دیدگاهی واقع بینانه نسبت به مباحث این حوزه پیدا نموده و با ادبیات حوزه تخصص یکدیگر آشنا شوند. تحقیقات گسترده در زمینه های مختلف، فرضیه تأثیرگذاری و تأثیر پذیری به کارگیری هوش مصنوعی در علوم و دانش های دیگر را تقویت نمود و به عنوان یک ضرورت پژوهشی نمایان ساخت و این انگیزه فراهم شد تا به آنالیز چالش ها در حیطه های مختلف بپردازیم.

با ملاحظه تجربه تاریخی، دانستیم که ارائه رویکردی سلبی در راستای حذف یا محدود نمودن هوش مصنوعی، تنها معادل محروم نمودن خویشتن از فواید کاربردی آن است. بدین منظور، هدف از ترجمه این کتاب ارائه ایده ای با رویکردی ایجابی بود؛ ایده ای که در عین ملاحظات اخلاقی، ضمانت اجرایی و حقوقی را نیز در بر داشته باشد. تأمل و جمع آوری چالش های ایجادشده به وسیله ماشین های هوشمند، نظیر سیستم های توصیه گر و ماشین های خودران، ما را بر آن داشت تا مجموعه ای منسجم و ساختار یافته از مباحث فراهم کنیم و بدین ترتیب مطالب کتاب حاضر با ماهیت میان رشته ای و رویکرد علمی ارائه گشت.

کتاب هوش سفید-از اخلاق ماشینی تا ماشین اخلاقی تالیف زهره عبد خدائی، نسیم توحیدی، نرگس کریمی واقف و محمد براتی جوآبادی است که از سوی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی در 214 صفحه و با قیمت 42000 تومان وارد بازار نشر شده است.