جشن چهلم نوروز یا چلمو؛ آیینی از دل فرهنگ ایرانی - مجله سویگل

جشن چهلم نوروز چیست؟

جشن چهلم نوروز یا چلمو، مراسمی است که در بسیاری از منطقه ها غربی ایران، به ویژه در استان هایی مانند کردستان، کرمانشاه، ایلام و حتی منطقه های از لرستان برگزار می گردد. این آیین در روز چهلم سال نو شمسی، یعنی دهم اردیبهشت که به آن آبان روز هم می گویند، انجام می گیرد و مفهومی نمادین دارد: عبور از مرحله آغازین سال به سوی پایداری و برکت.

واژه چلمو یا چهلمو از ترکیب چل به معنای چهل و پسوند مو در زبان های محلی گرفته شده است که اشاره به روز چهلم دارد. این جشن در عین سادگی، سرشار از معناست و ارتباطی عمیق با طبیعت، زمین و چرخه زندگی دارد.

ریشه های تاریخی جشن چهلم نوروز

جشن چهلم نوروز یا چلمو ریشه های تاریخی عمیقی در فرهنگ ایرانی دارد. این جشن به احتمال زیاد از آیین های کشاورزی ایران باستان سرچشمه گرفته است، جایی که مردم به تغییرات طبیعت و آغاز فصل نو توجه می کردند. عدد چهل در فرهنگ ایرانی نماد تکامل، بلوغ و دوره ای خاص است و در بسیاری از مراسم دینی و فرهنگی ایرانی اهمیت زیادی دارد. این جشن به نوعی آغاز فصل نو کشاورزی و گذر از سرمای زمستان به گرمای تابستان را جشن می گیرد. علاوه بر این، جشن چهلم نوروز ممکن است ریشه های زرتشتی داشته باشد که در آن موقع، آتش و خورشید نماد زندگی و رشد محسوب می شدند.

آداب و رسوم جشن چلمو در منطقه ها مختلف

در جشن چهلم نوروز، مردم محلی مراسم خاصی برگزار می نمایند که در عین تنوع، اصول مشترکی دارد:

• گردهمایی خانوادگی: اعضای خانواده ها، به ویژه در منطقه ها روستایی، در فضای باز یا در خانه های بزرگ گرد هم می آیند. این تجمع فرصتی است برای تقویت پیوندهای خانوادگی و اجتماعی.
• پخت غذای دسته جمعی: غذای اصلی این روز، آش شیر است. زنان خانواده با همکاری یکدیگر به آماده سازی آن می پردازند.
• اجرای موسیقی و آواز محلی: بعضی از گروه های محلی با دف نوازی و خواندن اشعار فولکلور، فضای جشن را پر شورتر می نمایند.
• دعا برای زمین و برکت: یکی از جنبه های نمادین این آیین، دعا برای پرمحصول بودن زمین و سلامت دام هاست. افراد مسن تر یا بزرگان خانواده دعای برکت می خوانند.
• فال گیری و سفره دختر شاه پریان: وقتی آفتاب کم کم غروب می کرد و نور طلایی آن روی دشت ها پهن می شد، اهالی ده گرد هم می آمدند؛ زن و مرد، جوان و پیر. حلقه ای می زدند و نغمه ای دسته جمعی می خواندند. در دل این مراسم، دختری نوجوان با دستانی لرزان اما مشتاق، از میان ظرفی که در وسط جمع گذاشته بودند، شیئی بیرون می کشید. هر شیء با شعری همراه می شد؛ شعری که راز نیت هرکس را فاش می کرد و همانند فال، پرده از آینده برمی داشت.
• پهن کردن سفره ای باشکوه از خوراک: این سفره را با نیت دختر شاه پریان می گستردند؛ نمادی از پاکی، امید و برکت. درون سفره، خوراک هایی رنگارنگ می درخشید: مرغ برشته با ادویه های محلی، نان داغ، نمک، سبزی های تازه، میوه های بهاری، تنقلاتی چون برگه و نقل و البته، کاسه هایی از شیر یا دوغ. زنان نغمه سرایی می کردند، جوان ترها با دف و نی نوای شادی می نواختند و سفره، نماد آرزوهای برآورده نشده ای می شد که با خوراک و نغمه، جان می گرفتند.

آش شیر؛ غذای سنتی جشن چهلم نوروز

آغاز اردیبهشت برای عشایر و دامداران، فقط آغاز فصل تازه ای از کوچ نبود؛ آغاز چهل روز برکت بود. از نوروز تا چهلم، شیر اولین دوش ها را میان مردم تقسیم می کردند؛ بی منت و بی چشم داشت. باورشان این بود که نخستین شیر سال، باید طعم مهر بگیرد تا سالی سرشار از نعمت پیش رو باشد.

روز چهلم که می رسید، دامنه های کوه شاه پر می شد از زندگی. جشن آش شیر برپا می شد. مردان، حبوبات و دیگ های مسی را بر پشت الاغ ها می گذاشتند و زن ها رشته آشی که در همان دشت درست می شد را با سبزی و شیر تازه در هم می آمیختند. عطر آش، در هوای اردیبهشت می پیچید و طعم آن، یادآور همبستگی بود.

آش شیر یکی از غذاهای ویژه جشن چهلم نوروز است که در بسیاری از خانواده های ایرانی پخته می گردد. این آش خوشمزه ترکیبی از گندم پوست کنده، حبوبات مختلف، سبزیجات و شیر است و به عنوان نمادی از برکت، آغاز فصل نو و همدلی میان اعضای خانواده شناخته می گردد.

آش شیر از انواع آش محلی به طور خاص در روز چلمو که در آن جشن کشاورزی و کشاورزان برگزار می گردد، مورد توجه قرار می گیرد. این غذا علاوه بر طعم دلپذیر خود، سمبلی از سلامتی، رشد و امید به آینده است که در هر لقمه آن عشق به سنت های ایرانی نهفته است.

دیگر خوراک های جشن چهلم نوروز

در کنار آش شیر، دیگر خوراکی ها هم سهم خود را داشتند: آش رشته ای که با داغی پیاز و نعنا زینت می یافت، میوه هایی چون سیب و توت فرنگی، آجیل و شیرینی های محلی. این خوراکی ها، صرفاً غذا نبودند؛ روایت هایی از خاک، دام، دسترنج، و مهربانی بودند.

طرز تهیه آش شیر سنتی در چلمو

اگر شما هم علاقه مند هستید که بخشی از جشن چهلم نوروز را تجربه کنید، آش شیر را در خانه تهیه کنید. در ادامه دستور سنتی این غذا را شرح می دهیم.

مراحل پخت آش شیر سنتی

برای پخت آش شیر، ابتدا حبوبات مختلف مانند نخود، لوبیا و عدس را از شب قبل خیس نموده و نیم پز می کنید سپس گندم پوست کنده و برنج را در یک قابلمه با اندازه کمی آب می پزید تا نرم شوند.

بعد از پخت، شیر تازه را به مواد اضافه نموده و با حرارت ملایم اجازه می دهید تا شیر به خوبی با گندم و برنج ترکیب گردد. سپس حبوبات پخته شده را به قابلمه اضافه نموده و هم می زنید.

در سرانجام، سبزی های تازه مانند تره، جعفری و اسفناج را به آش می افزایید. آش شیر باید مدت زمان زیادی روی حرارت ملایم بماند تا طعم آن به برترین حالت ممکن برسد.

جشن چهلم نوروز در کدام منطقه ها ایران برگزار می گردد؟

جشن چهلم نوروز یا چلمو در چندین منطقه از ایران برگزار می گردد، به ویژه در منطقه ها غربی و جنوبی کشور. این جشن به ویژه در استان های کردستان، کرمانشاه، ایلام، لرستان و بعضی منطقه ها چهارمحال و بختیاری و خوزستان رایج است. در این منطقه ها، جشن چهلم نوروز به عنوان یک آیین کشاورزی و فرهنگی برگزار می گردد که نمادی از آغاز فصل نو، رشد طبیعت و برکت است. بعلاوه، در بعضی منطقه ها کوهستانی شمال غربی ایران هم این جشن به عنوان یک مراسم خانوادگی و محلی با سنت ها و آداب خاص خود برگزار می گردد.

آیین تندرستی در دامنه های کرمان

در منطقه ها مرکزی ایران، به ویژه کرمان، جشن چهلم نوروز که آن را تندرستون می نامند، آیینی ست آمیخته با خوراک و طبیعت. از غروب نهم اردیبهشت، خانواده ها با سبدهایی پر از میوه، آجیل، شیرینی و دیگ های آش، رهسپار دشت و کوه می شوند. شمعی روشن می نمایند، دعا می خوانند و برای خود و عزیزان شان آرزوی تندرستی می نمایند.

بانوان با رسم زیبای زاغ سوختن فال می گیرند و با لبخند به آینده چشم می دوزند. بچه ها در میان سبزه ها بازی می نمایند و پدران برای شان بادبادک می سازند. آش شیر، میوه های فصل، و نقل و نبات های خانگی، میان جمع تقسیم می گردد و همه، دور سفره ای از مهر و خوراک می نشینند. تندرستون نه تنها جشنی برای سلامتی، بلکه ضیافتی برای یادآوری طعم باهم بودن است.

میدیوزوم: پنج روز جشن برای آسمان

هم زمان با چهلم نوروز، در دل تقویم باستانی ایران، روزی ثبت شده که به آن میان بهار یا میدیوزوم می گفتند؛ جشنی که ایرانیان باستان آن را زمان آفریده شدن آسمان می دانستند. این آیین باستانی، پنج روز به طول می انجامید و سرشار از نذر و خوراک بود. در این روزها، نان هایی مخصوص پخته می شد، شیر و فرآورده های دامی جایگاه ویژه ای داشتند و سفره هایی با غذاهای نمادین برپا می گشت. میدیوزوم، جشن پیوند زمین و آسمان بود، و خوراک، زبان مشترک این دو.

بازگشت به ریشه ها با جشن چهلم نوروز

جشن چهلم نوروز فرصتی برای بازگشت به ریشه ها و ارتباط مجدد با طبیعت و فرهنگ سنتی ایرانی است. در دنیای مدرن، جشن چلمو یادآور پیوندهایی است که انسان ها با طبیعت و فصل های مختلف دارند. این مراسم علاوه بر تقویت روابط خانوادگی و اجتماعی، به عنوان فرصتی برای تنو نظر در ارزش های فرهنگی و سنت های ملی ایرانی به شمار میرود. پخت آش شیر در این روز نمادی از برکت، رشد و شادی است که به طور خاص در این جشن بزرگ تجلی می یابد.