نگاهی به پوشش زنان و مردان ایران قبل از اسلام - مجله سویگل

الگوی پوشش، سبک لباس پوشیدن و طراحی لباس از آنجا که یکی از بازارهای بسیار مهم مالی است و از سوی دیگر با فرهنگ و ارزشهای جامعه گره خورده است؛ همواره مورد توجه متخصصان حوزه های مختلف قرار داشته و دارد. یکی از مواردی که در امر پوشش مهم است، تبادل الگوهای پوششی بین فرهنگ های مختلف و جوامع در برهه های مختلف تاریخی است. مثلا بسیاری از تاریخ پژوهان بیان میدارند که یکی از عوامل مهم بر شکل گیری الگوهای پوشش در صدر اسلام، سبک لباسهای ایرانیان است.

با توجه به اهتمام ویژه ایرانیان به فرهنگ و ارزشهای خود و نیز برخورداری از توانمندی در فراوری پارچه و لباس نسبت به دیگر کشورها به ویژه جامعه عربستان، این امر دور از فکر نیز نخواهد بود. پس به نظر می رسد با توجه به پیچیدگی امر پوشش در دنیای مدرن امروزه به آنالیز سبک و هنجارهای پوششی ایرانیان قبل از ورود اسلام بپردازیم و روشن کنیم که آیا توجه به فرهنگ پاکدامنی امری الزامی دینی است یا برخاسته از فرهنگ غنی ایرانی.

از دوره های پیش از اسلام جامه و تن پوشی که بتوان به الگوهای پوششی آن موقع به درستی علم داشت، بدست نیامده است. پس پژوهندگان برای دستیابی به سبک پوشش مردمان ایرانی قبل از اسلام باید به گزارشهای نویسندگان باستان و بازنمایی جامه مردمان در سنگ نگاره های باستانی و داده های باستان شناسی رجوع نمایند.

البته نکته مهمی که وجود دارد، این است که در بسیاری از متون تاریخی به وقایع مهم پرداخته شده و تصاویر و توصیف ها به بخش ویژه جامعه مثل دربار و افراد ممتاز پرداخته است که شاید قابل تعمیم به همه جامعه نباشد.

اما نمیتوان کتمان کرد که با توجه به آثار به جای مانده از گذشته ایرانیان، آنان به جامه و آرایش خود بسیار اهمیت میداده اند و تلاش و ذوق هنری خود را در لباس و زیورآلات به نمایش می گذاشتند. عموما مردم ایران با توجه به قومیت و محل زندگی خود پوشش خاص و متناسب با فرهنگ خود را داشتند.

در دوره های قبل از اسلام مثل امپراتوری هخامنشی، پارسیان که بنیانگذار این حکومت بودند و جامه زیبا ویژه خود داشته، به نظر می آید مردان و زنان پارسی از لحاظ سبک و الگوی پوشش بسیار به هم شباهت داشته اند. تفاوت مردان و زنان بیشتر در رنگ پارچه و آرایش و زیورآلات مورد استفاده مردان بوده است.

به عنوان نمونه در زیر فرش بدست آمده از پازیریک (قدیمی ترین فرش دوران باستان) زنان و مردان پارسی هر دو پوششی بلند دارند که به نوعی جامه چین دار است اما زنان با چادری کوتاه به شکل دامنی نیم گرد و یقه از مردان قابل تفکیک هستند. در نوشته های هرودوت در خصوص خشایارشاه نیز میتوان این امر را مشاهده کرد که لباس معمول زنان و مردان بسیار شبیه به هم بوده است؛ به طوری که شاه مذکور لباس خود را به یکی از زنان می بخشد.

البته نکته ای که بین نوشتارهای تاریخی وجود دارد، بیانگر این امر است که گویا بخشی از زنان علاوه بر چادر گاهی از روبند نازک نیز استفاده می کردند که در نوشتارهای گزنفون، تاریخ نویس یونانی سده چهارم قبل از میلاد ذکر شده است.

در جمع بندی میتوان گفت که زنان و مردان ایرانی قبل از اسلام جامه های بلند و گشاد و چین دار می پوشیدند. جالب است که همراه با شباهت دوخت لباس، نقاشی و رنگ و نگارگری با گل و برگ و نقشهای هنری و رمزگونه در لباس هر دوجنس رواج داشته و فرقی بین زن و مرد نبوده است. از سویی مردمان ایرانی نمی خواستند برهنه دیده شوند و این امر را زشت و ناروا می شمردند.

بعلاوه پوشش گشاد و بلند و چین دار برای زنان و مردان به این علت بوده است که علاوه بر پوشیدگی، برجستگی های طبیعی اندام های خود را نهان دارند. تمایل به حفظ شان و پاکدامنی در ایران باستان حتی قبل از ورود اسلام امری ارزشمند و نیز فقط معطوف به زنان نبوده است.

نویسنده: زهرا میرزایی I کارشناس مطالعات زنان